Özhaber Gazetesi

AHİLİĞİN ANADOLU VE ZİLE DE UYGULANAN BİR RİTÜELİ ESNAF DUASI GELENEĞİ
Ahilik, sanat, ticaret ve mesleğin iyi ahlâk, olgun kişilik ve doğrulukla yoğrulmuş karışımıdır. Cömert, eli açık, alicenab gibi anlamlara gelip ideal insan tipi için kullanılan Akı sözcüğünün yumuşaması ile oluşmuş Türkçe bir sözcüktür. Ahilik Türklere özgü olup Anadolu Selçukluları zamanında kurulmuş, Türk fütuvvet yani yardımlaşma, yiğitçe davranma, cömert ve erdemli olma hareketi diyebileceğimiz kuruluşun adıdır. Selçuklu sultanları Anadolu’da yeni bir bölge fethettikleri zaman ilk iş olarak oralarda cami, medrese ve zaviye inşa ederlerken ticaret ve sanat erbabını da yerleştirmişlerdir. Ahiler ve Babailer, Türklerin Anadolu’ya girmelerinden itibaren başlayan, Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşması sürecinin de manevi mimarları olmuşlardır. Osmanlı’nın kuruluşunda Ahiler çok önemli rol oynamışlardır. Ertuğrul Bey, Ahilerin yardımıyla Söğüt’e yerleştirilmiş, Ahi akıncı beylerini ve komutanlarını kendisine yoldaş edinmiştir. Ahilerin gücünden ve etkisinden yararlanmak için Ertuğrul Bey’in, Şeyh Edebali’nin kızını oğlu Osman Bey’e aldığı bilinmektedir. Ahileri yoldaş etme geleneğinin kendisinden sonra gelen padişahlarca da sürdürüldüğü görülmektedir. Beylikler döneminde Ahi kuruluşları hemen hemen her kent ve kasabada Selçuklulara karşı Osmanlıları desteklemişlerdir. Osmanlı Beyliği ise özellikle bu etkin gücün desteğini sağlayabildiği için kısa zamanda gelişip Anadolu’da üstünlüğü ele geçirmiştir. Orhan Bey zamanında da vezirler Ahilerden seçilmiştir. Murat Hüdavendigâr da Ahiler elinden kuşak kuşanmış bir Ahi şeyhidir. Hacı Bektaş Dergâhı meydan evinin kapısı üzerindeki yazıt I.Murat’ın fiilen Ahiliğe katıldığının belgesidir. Ahilik, Ahi Evran tarafından Hacı Bektaş-ı Veli‘nin tavsiyesiyle kurulan esnaf dayanışma teşkilâtıdır. Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde Anadolu’da yaşayan Müslüman Türkmen halkın sanat, ticaret, ekonomi gibi çeşitli meslek alanlarında yetişmelerini sağlayan, onları hem ekonomik hem de ahlaki yönden yetiştiren, çalışma yaşamını iyi insan meziyetlerini esas alarak düzenleyen bir örgütlenmedir. Kendi kural ve kurulları vardır. Günümüzün esnaf odalarına benzer bir işlevi olan Ahilik iyi ahlakın, doğruluğun, kardeşliğin, yardımseverliğin kısacası bütün güzel meziyetlerin birleştiği bir sosyo-ekonomik düzendir. Ahi diye anılan kişi, kesin olarak bir sanat, ticaret ya da meslek sahibidir. O, bununla birlikte olgun, ahlâklı, merhametli, iyiliksever ve davranışları ile güven veren bir kişiliğe sahiptir. Aile ve meslek eğitimi, din duygusu, Tanrı korkusu ahileri işlerinde üstün kılar. Sanatkârlar pirine sevgi ve saygısını belirten: Lâfla dükkân açılmaz, boş yere etme telaş Selmân-ı Pâk da gelse parasız olmaz tıraş * Burada doğruluk vardır haksızlıktan kaçılır Bir yudum su dahi helâlinden içilir * Bir gelen bir daha gelsin demesin ki bî vefâ Sahibine kıl şefaat ya Muhammet Mustafa biçiminde özgün söyleyişleri çerçeveleyip dükkânlarına asarlardı. Aynı mesleği yapanlar kendi aralarında dayanışırlar ve meslekte eski olan ustalık bakımından üstün olan kimseler o iş için teşkil edilen loncanın başında olurdu. Eğer loncaya bağlı olan kişi bir hile yapıp mesleğe leke düşürecek bir hata yaparsa loncanın başındaki kişi 'pir çivisi' adı verilen çiviyle gidip o kişinin dükkanın kapısını çiviliyerek kapatırdı. Mesleğe ihanet eden hile yapmaya devam eden kişilerin o mesleğin piri tarafından cezalandırılandırılırdı. İnsanoğlu varoluşundan bu yana ilahi bir gücün varlığına inanmıştır. Bütün araştırma ve incelemeler bu yöndedir. İnsanoğlu inandığı bu ilahi güce karşı saygılı davranmış, bu ilahi güçten yardım dilemiş ve şükranlarını sunmuştur. Bunları oluşturduğu çeşitli ritüellerle gerçekleştirmiştir. Bunlardan biri de tüm dinlerde bulunan dua adı verilen ritüeldir. Ahilikte, her meslek erbabı peygamberlerden ya da ermiş kişilerden, evliyalardan birisine mesleki olarak bağlılık hisedilir, sabahleyin işine başlarken meslek pirine dua edilir, zor durumlarda pirden yardım istenirdi. Meslek pirlerinin bazıları şunlardır: Tüccarların piri : Hz. Muhammed Leblebicilerin Piri : İmam Gazali Berberlerin piri : Selman-ı Farisi Çiftçilerin Piri : Hz. Adem Debbağların piri : Ahi Evran Hallaçların piri : Hz. Şit Marangozların piri : Hz Nuh Terzilerin piri : Hz.İdris Saatçilerin piri : Hz. Yusuf Ekmekçilerin Piri : Hz. Zülküf Az sayıda kalan leblebici esnafı Zile'de Ahilik geleneğini babadan oğula kalan bir miras gibi bilinçle sürdürmekte; dürüstlük ve dayanışmaya dayanan geleneklerine sıkı sıkıya bağlı kalmaktadırlar. Leblebiciliğin pîri imam Gazâli'dir. Yöre halkının inancına göre; "İmam Gazali ateş üzerinde nohutu yemek için kavururken dumandan gözü yaşarır ve ateşteki (saç üzerindeki) nohutun üzerine yaş damlar. Islanan sıcak nohut kabuk atıp sarı leblebi ortaya çıkar." Bu olay sonucu leblebicilik başlamıştır. Zile'de leblebici esnafına çerezci denir. Ahiliğin anadolu ve zile’de uygulanan bir ritüeli olan esnaf duası geleneğinin 1992 yılında Zile Belediye Başkanlığı yapan sayın Şükrü Serimer’in başlattığını bildiğimden Şükrü Serimer’i arayarak; Şanlıurfa’da, Bolu merkez ve Mudurnu ilçesinde, Malatya’da, Çorum'da, Kahramanmaraş'ta, Konya’da, ve İstanbul’un bazı ilçeleri ile Kapalı Çarşı’nın Zenneciler, Feraseciler, Fesçiler ve Yağcılar caddesinin kesiştiği yerdeki Dua Meydanı ile Mısır Çarşısını oluşturan iki sokağın birleştiği yerdeki Dua Meydanı’nda uygulandığını bildiğimiz Esnaf Duası geleneğinin Zile’de başlattığınız uygulamasının bir öyküsü var mıdır, yoksa yıllardır uygulanan bir yerden görerek mi uyguladınız diye sorduğumda verdiği yanıt: “Sizin de bildiğiniz gibi benim babam, ‘Bereber Cemal’ namı ile anılan Zile’nin eski bir berberi idi. Ben 6-7 yaşlarında iken yaz tatillerinde çırak gibi beni dükkânına götürürdü. Evimizle dükkan arasında Yeni Hamam Mahallesi Fenerci Sokak'taki Dutlupınar Camii yanında Ahi Evran türbesi vardır. Babam, her gün bu türbenin yanından geçerken durur,dua okur ve öyle geçerdi. Dükkanı açarken de berberlerin piri Salman-ı Faris’i anarak dua okur öyle işine başlardı. Ben, Zile Belediye Başkanı olunca babamın işe başlarken okuduğu dua benzeri genel bir esnaf duası olması gereğine inanarak bazı hocalarla da görüşerek Türkçe bir bereket duası anlamında biri sabah, diğeri de akşam iş yerleri kapanırken okunması için iki metin hazırladım. Bu metinleri Cuma ve Salı günleri belediye hoperlöründen bir cami hocasına okutmaya başlattım.” biçimindedir. Esnaf duası, Anadolu’nun bazı kentlerinde yüzyıllardır süre gelen bir gelenektir. genel olarak uygulamada, Cuma günleri salâ verildikten hemen sonra yapılır. Esnaf duasına esnaflar dükkanlarının önüne ayakta hocanın duasına amin demekle birlikte katılmış olurlar. Dua sonrası gönlünden kopan, ölülerinin ruhuna dua okunmasını isteyen varsa “hayır” adı altında sembol olarak ekmek, lokum gibi elde yenebilecek yiyecekler dağıtılır ve yiyenler/alanlar onlar için de dua ederler. Zile’de de 1992’den beri gelenek haline gelen, Cuma ve Salı günleri sabah ve akşam görevli bir din adamı tarafından okunan esnaf duasını Zile’den, değerli dostum Ahmet Divriklioğlu, duayı okuyan din adamından temin ettiği biçimiyle şu şekildedir. sabah okunan dua: · Yüce Allh’ın selamı, rahmeti, bereketi adı güzel Muhammed Mustafa onun aline ashabına temiz ehlibeytine inananlara ve bütün milletimize olsun. · İlahi yarabbi alan sensin veren sensin, dilediğine hesapsız rızık verirsin rızkımızı Artır, kazancımızı bereketlendir yarabbi. · Dua bizden bereket senden yarabbi. · Dualarımızın kabul olması için · Cümle ölmüşlerimizin ruhları için · Ticarethanelerimizin ve pazarımızın hayırlı, uğurlu ve bereketli olması için · Allah rızası için El Fatiha. akşam okunan dua: · Yüce Allahın selamı, rahmeti, bereketi adı güzel Muhammed Mustafa’ya onun âline ashabına, temiz Ehlibeytine inananlara ve bütün milletimize olsun. · İlahi yarabbi bizlere kazasız belasız alış veriş yapmayı nasip ettiğin için sana sonsuz şükürler olsun yarabbi. · Doymayan gözden, kabul olmayan duadan, faydasız maldan, haksız kazançtan, azdıran zenginlikten, isyan ettiren fakirlikten sana sığınırız yarabbi. · Devletimizi, kudretli milletimizi kuvvetli eyle yarabbi. · Güzel Zile’mizi, cennet vatanımızı, alemi islamı her türlü kazadan beladan muhafaza eyle yarabbi. · Dualarımızın kabul olması için · Cümle ölmüşlerimizin ruhları için · Bütün şehitlerimizin ve gazilerimizin geçmişlerinin ruhları için · Aziz milletimizin sıhhat ve selameti için · Allah rızası için El Fatiha Zile’de evliya kültü çok önemlidir. İlçe bazında en fazla evliyanın Zile’de olduğu görüşü yaygındır. Seyit Derviş’in sadece Yatırlar Destanı adlı bir şiirinde 16 evliyanın adının geçmesi bu çokluğun işaretidir. YATIRLAR DESTANI Niçin beğenmezsin şehri Zile’yi Şeyh Ethem Çelebi bunda yatmaz mı Velilerin hocasının ulusu Koca Kayser Sultan bunda yatmaz mı Geçindi dünyada uryan ile aç Bir ahede göstermedi ihtiyaç Dertlilere derman eyleyen ilaç Şeyh Karun Baba bunda yatmaz mı Rıyazetle geçirirdi eyyamı Gece kaim gündüz siyam müdamı Evliyalar pirinin de imamı İmam Melüküddin bunda yatmaz mı Dünyaya bakuben alurdu ibret Haktan da kaçuben derdi ehalvet Ederdi dünyada aza kanaat Çoşkun Dede Sultan bunda yatmaz mı Anı aziz kıldı dünyada Rahman Gezerdi dünyada daima hayran Ana munis idi vuhuş ve tayran Ahievran Sultan da bunda yatmaz mı Anda tekmildi ilimle irfan Hüdâ kıldı ana lütfundan ihsan Dertlilerin derdine veren derman Şeyh Helvalı Dede bunda yatmaz mı Asilzade icazet kadimi Halveti tarikinin hadimi Hızır İlyas değil miydi nedimi Pürlü Dede Sultan bunda yatmaz mı Zehir batın ilimleri okuyan Mürşidi kamilin eteğin tutan Kutbulektab ile kalkıp oturan Şeyh Muharrem Dede bunda yatmaz mı Eyleyen nefsiyle şeytanı zebun Olmuş asrında kâmili fünun Sahrayı Hıdırlık da olur medfun Ahmet Dede Sultan bunda yatmaz mı Evliyalar zümresinin ulusu Kırkların hem yedilerin reisi Zilede Dede Kargın Halifesi Şeyh İsmail Dede bunda yatmaz mı Padişah zadedir hem Horasani Hüdâ ihsan etmiş ilmi irfanı Evliyalar zümresinin sultanı Şeyh Nusrettin Sultan bunda yatmaz mı Ruzu şeb ederdi Hakk’a niyazı Yanımda bir idi dağ ile yazı Veliler zümresinde dahi gazi Hüseyin Gazi de bunda yatmaz mı Yoğidi ana asrında hiç akran Anı aziz kıldı o gani yezdan Nefsi emmreye basan pehlivan Ahi Baba Sultan bunda yatmaz mı Seyyah idi şarkı ile mağrıbi Elinden gitmezdi Hakk ın kitabı Evliyalar zümresinin mahbubu Şeyh Ahmet Dede de bunda yatmaz mı Misli gelmemiştir anın asrında Gece gündüz Hakkın zikri dilinde Şehrin ulu bekçisi üst yanında Arslan Dede Sultan bunda yatmaz mı Dini islam için gaza edenler Ruzu şeb durmayıp cevlan edenler Kâfir elinde hep helak olanlar Şehid-i şüheda bunda yatmaz mı Seyid Derviş bütün kendin bilmişler Her birisi birlikte de gelmişler Mezaristanımda medfun olmuşlar Dervişi dervişen bunda yatmaz mı Yine, Evliya Çelebi’nin, Ahmed Yesevî’nin halifelerinden ve onun tarikatına mensup dergâhlardan ve buralardaki yesevî dervişlerden bahsetmesi dikkate değerdir. Çoğu Türkistan’dan Anadoluya gelen, şeyhler, dervişler ve evliya mertebesinde görülen erenler, Türk halkınca saygıyla karşılanmış, Anadolu halkı mistikliği nedeniyle eski inanışlar ve milli duygularla uzlaştırıcı bu ruhi akımı benimsemiş, bu erenleri eski şamanlara benzeterek baş tacı etmişlerdir. Ahievran, Aslan Dede, Davunlu Dede, Arap Dede, Çeltek Baba, Şeyh Ahmet Dede vb. bu erenlerdendir. Seyahat-nâme’deki Zile inanç kültürü ile ilgili:“Sahra-yı Zile’de menzil-i tekye-i Şeyh Nusret: Hacı Bektaş ile Horasan’dan gelmiş ceddimiz Hâce Ahmed-i Yesevî halîfelerinden Horasan erenleridir.” deyişi büyük önem arz etmektedir. Dileğimiz, Anadolu’nun çeşitli kentlerinde Esnaf Duası, Ahilik Duası gibi benzer adlarla uygulanan bu güzel gelenekte okunan metinlerin ilgili makamlarca diğer kenttekilerle birlikte incelenip ortak bir görüşle ahilik geleneklerine uygun yeni bir metin hazırlanması ve uygulanmasıdır.